طوفان‌ذهنی
طوفان فکری یا یورش فکری (به انگلیسی: Brainstorming) یک روش برای برانگیختن خلاقیت در یک گروه‌است که برای تولید تعداد زیادی ایده در مورد یک مسأله به کار می‌رود. این روش توسط الکس اسبورن در سال 1988 معرفی گردید. فرهنگ لغات وبستر طوفان ذهنی را “تکنیک برگزاری یک کنفرانس که در آن، سعی گروه بر این است تا راه‌حل مشخصی را بیابند” تعریف کرده است.
1. کاربرد و اهداف طوفان ذهنی
توانمندسازی نیروی انسانی و آموزش
اولویت‌بندی مسائل و مشکلات (افزایش تولید، کاهش هزینه‌ها، افزایش کیفیت، انگیزه، فروش و…)
انتخاب بهترین راه حل
افزایش قدرت ابتکار و خلاقیت در نیروی انسانی
افزایش انگیزه در کارکنان
ایجاد کار تیمی و مدیریت مشارکتی
بدست آوردن ایده‌های بزرگ
2. نحوه انجام طوفان ذهنی
ثبت موضوع مورد نظر بر روی تخته و توضیح در مورد آن برای افراد توسط تسهیل‌گر (بهتر است این موضوع چند روز زودتر به اطلاع افراد برسد.)
یادآوری قواعد و اصول اجرای کار برای شرکت‌کنندگان توسط تسهیل‌گر
ارائه ایده‌ها و نظرات بصورت گردشی: در هر نوبت فقط یک ایده باید بیان گردد و در صورت عدم وجود ایدهای با گفتن واژه «بعدی» نوبت به دیگری واگذار می‌شود.
ثبت کلیه ایده‌ها توسط دبیر جلسه
اتمام مرحله ثبت ایده‌های در صورت گفتن کلمه «بعدی» توسط تمام افراد
دسته‌بندی و جمع‌بندی نتایج
3. چگونگی برگزاری طوفان ذهنی موثر
تعریف واضح مسئله و معیارها
متمرکز شدن جلسه بر روی مسئله
اطمینان از نقد و ارزیابی نشدن ایده‌ها برای حمایت از خلاقیت
تشویق همه از جمله ساکت‌ترین اعضای گروه به همکاری و پرورش دادن ایده‌ها
تشویق به لذت بردن از جلسه و دادن ایده از کاملاً کاربردی تا غیر عملی و نشدنی
اطمینان از کوتاه بودن بحث‌ها
استفاده از فلیپ چارت و مطالعه و ارزیابی آن بعد از جلسه
4. مراحل طوفان ذهنی
1.4. مرحله‌ی خلق ایده
هدف از مرحله‌ی خلق ایده، تولید یک گروه بزرگ و انبوه از ایده‌ها است. در طی این مرحله، مهمترین مسئله پرهیز از انتقاد است. تا زمانی که تیم به این نتیجه برسد که دیگر ایدهای برای خلق و ارائه وجود ندارد، کلیه ارزیابی ها باید متوقف شود.
2.4. مرحله‌ی ارزیابی ایده
هدف از مرحله‌ی ارزیابی ایده ترکیب و انتخاب تعدادی از ایده‌های مفهومی از لیست تولید شده است که در مرحله‌ی خلق ایده انجام می‌شود.
3.4. در مرحله ی خلق ایده
– انتقادات شخصی باید نادیده گرفته شود.
– هیچ ایدهای نباید زمان زیادی در ذهن شما باقی بماند.
– قبل از آن که ایده‌ها را جمع‌آوری و ثبت کنید، ایده‌های شخصی خود را کارشناسی نکنید.
– هیچ ایدهای نباید مورد انتقاد قرار گیرد یا رد شود یا نادیده گرفته شود یا به مفهوم ایدهای احمقانه به آن نگریسته شود، حتی نظریات احمقانه نیز قابل پذیرش هستند.
– کلیه ایده‌ها باید فوراً در جملات کوتاه و بدون سر مقاله ثبت شوند.
– هیچ ایدهای نباید اصلاح شود. ایده‌های شبیه به هم نیز باید به عنوان ایدهای مستقل و مجزا بررسی شوند.
– مرحله‌ی خلق ایده زمانی به پایان خواهد رسید که دیگر هیچ یک از افراد تیم ایدهای شبیه به آن ارائه ندهند.
4.4. در مرحله ارزیابی ایده
– هر ایدهای باید به کمک تمام تیم، بر اساس لیستی از پروسه و بررسی‌های لازم از آن ارزیابی شود.
– نظریه‌ها تا زمانی که حداقل یک مورد در لیست پروسه‌ی آن وجود داشته باشد، نباید نادیده گرفته شوند.
– قبل از رد کردن یک ایده، امکان یکی شدن آن با بقیه ایده‌ها باید بررسی و رسیدگی شود. تا زمانی که ارزیابی کلیه ایده‌ها انجام نشده است، تولید نهایی صورت نگیرد.
– همواره این نکته را به یاد داشته باشید که امکان ارزیابی جزئیات در طی مراحل بالاتر در پروسه‌ی طراحی وجود خواهد داشت.
5. قواعد طوفان ذهنی
طوفان ذهنی بر دو اصل و چهار قاعده اساسی استوار است:
اصل اول: مبتنی بر تنوع ایده‌ها است. تنوع ایده‌ها آن بخش از مغز را که به خلاقیت مرتبط است فعال‌تر می‌کند تا بر تفکر قضاوتی خود فائق آید. تفکر قضاوتی به معنای ارزیابی‌ها و نظرات تکمیلی نسبت به مطلبی است که مطرح شده است. به این منظور پس از آنکه ایده‌ها مطرح شد بررسی و ارزیابی آنها صورت می‌گیرد.
اصل دوم: کمیت، فزاینده کیفیت است. یعنی هر چه تعداد راه حل‌ها بیشتر شود، احتمال رسیدن به یک راه حل بهتر افزایش می‌یابد.
قاعده اول: انتقاد ممنوع. این مهمترین قاعده است و لازم است تمام اعضا به آن توجه کرده و بررسی و ارزیابی پیشنهادات را به آخر جلسه موکول کنند. ضمن اینکه ملاحظه تبعیض آمیز پیشنهادها نیز ممنوع است.
قاعده دوم: اظهار نظر آزاد و بی‌واسطه. این قاعده برای جرات بخشیدن به شرکت‌کنندگان برای اظهار نظراتی است که به ذهن آنها خطور می‌کند. هرچه پیشنهادات جسورانه‌تر باشند، نشانه اجرای موفق‌تر جلسه است.
قاعده سوم: تاکید بر کمیّت. هرچه تعداد ایده‌ها بیشتر باشد احتمال وجود پیشنهادات مفید و کارسازتر بیشتر است. موفقیت روش طوفان ذهنی با تعداد پیشنهادات مطرح شده در جلسات رابطه مستقیم دارد.
قاعده چهارم: تلفیق و بهبود پیشنهادات. اعضا می‌توانند علاوه بر ارائه پیشنهاد ، پیشنهاد خود را بهبود دهند. آنها همچنین می‌توانند پیشنهاد خود را با چند پیشنهاد دیگر تلفیق کرده و پیشنهاد بهتر و کاملتری بدست آورند.
6. طوفان ذهنی معکوس
طوفان ذهنی معکوس به شما برای حل مسائلتان کمک می‌کند. این شیوه ایده‌های بکر بیشتری را خلق می‌کند.
این تکنیک با یکی از دو سوال معکوس شروع می‌شود:
به جای اینکه بپرسید، “چگونه این مسئله را برطرف کنیم؟” بپرسیم “چگونه می‌توانیم مسئله به وجود آوریم؟”
به جای اینکه بپرسید، “چگونه به این نتایج برسم؟” بپرسیم “چگونه می‌توانیم به نتیجه معکوس برسیم؟”
روش استفاده از تکنیک طوفان ذهنی معکوس:
مسئله را به وضوح شناسایی کرده و بنویسید.
سوالات بالا را مطرح کنید.
فرآیند طوفان ذهنی را انجام دهید. در این مرحله هیچ ایدهای را رد نکنید.
وقتی برای حل مسئله معکوس، طوفان ذهنی برای تمامی ایده‌ها انجام شد، ایده‌ها را معکوس کرده و به راه‌حل اصلی برسید.
ایده‌های هر راه‌حل را ارزیابی کنید.
7. تکنیک گروه اسمی
این تکنیک برای موارد زیر مفید است :
شناسایی متغیرهای مهم در یک وضعیت مسئله خاص و شناسایی اجزای اصلی برنامه‌ای که برای اجرای راه‌حل خاصی طراحی شده است. تعیین اولویت‌ها با توجه به مسائلی که باید مورد بررسی قرار بگیرد و اهدافی که قرار است به آنها دست یابند.
این تکنیک مانند روش طوفان ذهنی از یک گروه شش تا دوازده نفره استفاده می‌کند و کل فرآیند از چهار مرحله تشکیل شده است:
خلق ایده
برای اینکار رهبر گروه یک سوالی انگیزشی را برای اعضا مطرح کرده و آن را بر روی تخته می‌نویسد.
ثبت ایده
دادده‌های ثبت شده به روش نگارش ایده‌ها روی تخته نوشته می‌شوند و سرپرست گروه از تک تک اعضا می‌پرسد که “اولین ایده ارائه نشده در لیست او چیست.” این فرآیند تا تکمیل لیست همه شرکت‌کنندگان ادامه می‌یابد.
تصریح ایده
هر ایده در لیست تهیه شده در دومین گام به ترتیب مورد بحث قرار می‌گیرد.
رای‌گیری درباره ایده
بهترین روش در این مرحله این است که رهبر از اعضا می‌خواهد پنج ایده را انتخاب و بر روی کارت بنویسند و در حدود پنج تا ده راهکار به عنوان بهترین انتخاب می‌شوند.
8. تیم‌های پنج نفره
این روش نوعی بازی است که حدود 40 دقیقه طول می‌کشد. این روش برای حل هر نوع مسئله از برنامه‌ریزی و پیش‌بینی راهبردی گرفته تا ساخت پرسشنامه مناسب است. خلاصه مراحل آن به این صورت است که یک موضوع انتخاب می‌شود و رهبر گروه آن را برای اعضای گروه شرح می‌دهد و اعضا در دو دقیقه ایده‌های مربوط به موضوع را تهیه و با تقسیم شدن به تیم‌های پنج نفره ایده خود را روی هم می‌گذارند و در نهایت همه گروه‌ها گرد هم آمده و لیست کوتاهی از مهمترین موضوعات هر گروه را تهیه و مورد بحث قرا ر می‌دهند.
9. روش سیل
سیل سر واژه کلمات انسجام متوالی اجزای مسئله است. به طور خلاصه به صورت زیر است:
هر شرکت کننده در حالت سکوت پاسخ‌های خود را در مورد یک مسئله خلق می‌کند.
دو عضو هر گروه هر یک ایدهای را با صدای بلند می‌خوانند.
اعضای دیگر سعی می‌کنند این دو ایده را در یک ایده ترکیب کنند.
عضو دیگر ایده خود را با صدای بلند می‌خوانند و اعضا سعی می‌کنند آن را با ایده قبلی ترکیب کنند.
· این فرآیند تا راه‌حل نهایی ادامه می‌یابد.
10. روش تکه کاغذ فورد
در این روش افراد ایده‌های خود را روی تکه کاغذهایی نوشته و شامل چهار مرحله است:
مرحله اول
هماهنگ‌کننده عبارات هدف یا کانونی را مشخص می‌نماید.
مرحله دوم
شرکت‌کنندگان پاسخ خود را روی تکه کاغذ می‌نویسند که افراد باید پاسخ‌های خود را در سرتاسر تکه کاغذ نوشته و باید کاملاً بالای کاغذ باشد و در هر کاغذ فقط یک جمله نوشته شود و همچنین از واژه‌هایی مانند آن و این باید اجتناب شود.
مرحله سوم
هماهنگ کننده فرآیند تقلیل داده‌ها را طی مراحل دسته‌بندی، ترکیب، اصلاح و فصل‌بندی یا پاراگراف‌بندی به اجرا در می‌آورد.
مرحله چهارم
در نگارش گزارش نهایی کلیه اظهار نظرهای مربوطه در مورد تکه کاغذها تحت عناوین زیر مقوله مربوط دسته‌بندی می‌شوند و مطالب تکراری حذف می‌شوند.
11. تکنیک نیلوفر آبی
این روش از ایده یک شکوفه نیلوفر آبی گرفته شده است و اصول مکانیک مشابه با اصول برنامه صفحه گسترده لوتوس به آن اضافه کرد. خلاصه مراحل این روش به شرح زیر است:
موضوع اصلی در مرکز نمودار شکوفه نیلوفر نوشته می‌شود.
از افراد خواسته می‌شود تا به ایده و کاربرد و راه‌حل‌ها فکر کند و سپس در داخل مربع‌هایی در اطراف موضوع ثبت می‌شود.
انگاه این ایده‌ها مبنای خلق نمودار نیلوفر آبی را فراهم می‌کنند و برای هر ایده دوباره ایده‌های مربوط ارائه می‌شود.
در نهایت ایده‌ها مورد بحث و ارزیابی قرار می‌گیرند.
12. سناریو سازی
تجزیه و تحلیل اطلاعات و فکر کردن و نوشتن درباره سناریوها و بحث درباره آینده بالقوه شرکت است. این روش خیلی پیچیده است و به زمان و تلاش قابل توجهی نیاز دارد و برای حل بسیاری ازمسائل استفاده می‌شود. مانند تدوین راهبردهای مختلف برای شرایط احتمالی آینده است. پیش‌بینی سناریو مستلزم تجزیه و تحلیل محیط و نقاط قوت و ضعف سازمان است. در این روش با مشخص کردن محرک‌های اصلی آینده شرکت، تاثیر این عوامل بر عوامل دیگر بررسی می‌شود.
13. طوفان ذهنی میتسوبیشی
این روش به شرح زیر است:
– مسئله مشخص می‌شود.
– شرکت‌کنندگان راه‌حل‌هایشان را می‌نویسند.
– شرکت‌کنندگان ایده‌های خود را با صدای بلند قرائت می‌کنند.
– ایده‌ها با صدای بلند شرح داده می‌شوند.
– نقشه ایده ترسیم می‌شود.
– ایده‌ها به صورت رودررو مورد بحث و ارزیابی قرار می‌گیرند.
14. روش گالری
در این روش به جای آن که ایده‌ها تغییر موقعیت دهند، آفرینندگان ایده تغییر موقعیت می‌دهند. در این روش هر یک از اعضا حوزه کاری متفاوتی را در نظر گرفته و یک گالری ایده خلق می‌شود و این ایده‌ها روی وایت برد نوشته می‌شوند و بعد از نیم ساعت افراد در گالری‌های همدیگر سیر و یادداشت‌برداری می‌کنند و آنگاه به حوزه کاری خود برگشته و ایده‌های یادداشتی را به ایده‌های خود اضافه می‌کنند و بعداً آنها را خلاصه می‌کنند.
15. فیلیپس
در این روش یک گروه بزرگتر را به شش گروه کوچکتر به اضافه یک سرپرست و یک منشی تقسیم می‌کنند تا طوفان ذهنی ایجاد شود. مزیت این روش این است که در گروه‌های کوچکتر افراد راحت‌تر اظهار نظر می‌کنند. در این روش هر گروه بر روی مسئله‌ای خاص تمرکز می‌کنند و این مسئله باید مختصر ،کاملاً مفید و به خوبی بیان شده باشد.
16. روش NHK
این روش توسط هیروشی تاکتچی بعد از سال‌ها آموزش مدیران در شرکت پخش برنامه‌های رادیویی ایجاد شد.
خلاصه مراحل این روش به این صورت است:
– شرکت‌کنندگان در پاسخ به یک مسئله، پنج ایده را روی کارتهای جداگانه می‌نویسند.
– در گروه‌ها پنج نفره تشکیل جلسه می‌دهند و هر فرد ایده خود را برای دیگران شرح می‌دهد.
– کارت‌ها جمع‌آوری و بر اساس موضوع به گروه‌ها مختلف تقسیم می‌شوند.
– گروه‌های جدیدی متشکل از دو یا سه نفر تشکیل می‌شوند و هر گروه دو یا چند گروه از کارتهای دسته‌بندی را بر می‌دارد و از طریق طوفان ذهنی ایده‌های جدید در ارتباط با ایده‌های درج شده بر روی کارت‌ها خلق می‌کند.
– هر گروه کارتهای خود را براساس موضوع سازماندهی و ایده را به بقیه اعضای گروه اعلام می‌کند.
– شرکت‌کنندگان به گروه‌های ده نفره تقسیم می‌شوند و کلیه ایده‌ها را یک به یک از طریق طوفان ذهنی مورد بررسی قرار می‌دهند.
17. روش TKJ
آن روش در ابتدا برای خلق تصاویر ذهنی و ادراکی روی دادههای خام استفاده شد و کاملا بصری است که به ایجاد ارتباط بین مفاهیم کلامی و نمایش‌های بصری کمک می‌کند. خلاصه مراحل این روش به شرح زیر است :
– تعریف مسئله مورد بحث
– از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شود هر چقدر ایده می‌توانند روی کارتهای 3×5 بنویسند.
– کارت‌ها جمع‌آوری و بر اساس موضوع به چند مقوله تقسیم می‌شوند.
– رهبر کارت‌ها را با صدای بلند می‌خواند.
– اعضا کارت‌ها را کارتهای خود را در کیسه خود که حاوی ایده‌های مرتبط است پیدا می‌کنند و با صدای بلند می‌خوانند.
– گروه برای هر دسته از کارت‌ها نامی انتخاب می‌کند.
– این فرآیند تا نامگذاری همه کارت‌ها در دسته‌ها ادامه می‌یابد.
– اعضا ایده‌های خود را بر روی کارتهای 7×12 می‌نویسند.
– رهبر دوباره آنها را جمع‌آوری و با صدای بلند می‌خواند.
– همانند قبل همه کارت‌ها در نهایت در مجموعه‌های راه‌حل نامگذاری شده قرار می‌گیرند.
18. طوفان ذهنی در استاندارد ISO 31010
1.18. بررسی اجمالی
طوفان‌ذهنی شامل تشویق و تحریک جریان آزاد گفتگو میان گروهی از افراد مطلع برای شناسایی حالات خرابی بالقوه و مخاطرات، ریسک‌ها، معیار‌های تصمیم‌گیری و/یا فعالیت‌هایی برای درمان است. اصطلاح “طوفان‌ذهنی” اغلب بصورت سطحی برای هر نوع مباحثه گروهی استفاده می‌شود. اگرچه طوفان‌ذهنی صحیح شامل تکنیک‌هایی مخصوص و در تلاش برای این است که تصّورات افراد با افکار و اظهارات دیگران در گروه تضمین شود.
تسهیلات موثّر در این تکنیک بسیار مهم است و شامل مهیّج بودن آغاز بحث، سوق‌دادن دوره‌ای گروه در زمینه‌های مرتبط دیگر و تسخیر موضوعات ناشی از بحث‌ها می‌شود.
2.18. کارکرد
طوفان‌ذهنی می‌تواند در ارتباط با روش‌های سنجش ریسک که در زیر توضیح داده شده استفاده شود یا به تنهایی برای تشویق تفکر خلاقانه در هر مرحله از فرآیند مدیریت ریسک و از چرخه عمر سیستم استفاده شود. ممکن است در بحث‌های سطح بالا که موضوعات شناسایی شده است، برای بررسی‌های دقیق‌تر یا در سطح جزئیات برای مسائل خاصی استفاده شود.
طوفان‌ذهنی تاکید شدیدی بر تصورات دارد. بنابراین بخصوص زمانی مفید است که بخواهیم شناسایی ریسک تکنولوژی‌های جدید، که دادههای آن وجود ندارد را بررسی کنیم و یا هنگامی که راه‌حل جدید برای مسائل نیاز است، مفید است.
3.18. ورودی‌ها
تیمی از افرادی که در خصوص سازمان، سیستم، فرآیند یا کاربردهایی که باید مورد سنجش قرار گیرند، دانش کافی داشته باشند.
4.18. فرآیند
طوفان‌ذهنی می‌تواند رسمی یا غیررسمی باشد. طوفان‌ذهنی رسمی ساختاریافته‌تر با شرکت‌کنندگان از پیش تعیین نشده و جلسه‌ی دارای اهداف و نتایج تعریف شده، همراه با ابزارهای ارزیابی نظرات پیشنهادی است. طوفان‌ذهنی غیررسمی ساختاریافتگی کمتر و اغلب بدون طرح هستند.
در فرآیند رسمی:
مسئول جلسه فعالیت‌های فکری و مفاهیم مناسب را قبل از جلسه آماده می‌کند؛
اهداف جلسه تعریف و قوانین شرح داده می‌شوند؛
مسئول جلسه سلسله‌ای از افکار را شروع می‌کند و هر شخصی به بررسی ایده‌های شناسایی شده به عنوان بسیاری از مسائل که ممکن است می‌پردازد. در این نقطه هیچ بحثی در مورد چیزهایی که باید یا نباید در لیست گنجانده شوند یا چگونگی معنای اظهارات ، وجود ندارد. زیرا این‌ها تمایل به مهار جریان آزاد تفکر را تمایل دارند. کلیه ورودی‌ها قابل‌پذیرش هستند و هیچ کدام مورد نقد قرار نمی‌گیرند و گروه به سرعت حرکت می‌کند و اجازه می‌دهد ایده‌ها به سمت تفکرات جانبی برود؛
هنگامی که موضوع بحث کسل کننده یا از موضوع اصلی منحرف شد، مسئول جلسه باید افراد را در مسیر جدیدی قرار دهد. ایده این است که، مجموعه‌ای از ایده‌های گوناگون ممکن را برای تحلیل‌های بعدی جمع‌آوری کنیم.
5.18. خروجی‌ها
نتایج بستگی به مرحله فرآیند مدیریت ریسک دارند برای مثال در مرحله شناسایی، خروجی‌ها می‌تواند لیستی از ریسک‌ها و کنترل‌های موجود باشد.
6.18. نقاط قوت و محدودیت‌ها
نقاط قوت طوفان‌ذهنی شامل:
تهیّج تصورات که به شناسایی ریسک‌های و راه‌حل‌های جدید کمک می‌کند؛
شامل ذینفعان کلیدی است و از این رو کمک به ارتباط کامل می‌کند؛
نسبتاً سریع و آسان برای اجرا است.
محدودیت‌ها شامل:
شرکت‌کنندگان ممکن است فاقد مهارت و دانش کافی در جهت همکاری موثر باشند؛
چون نسبتاً بدون ساختار است، نشان دادن جامعیت بسیار مشکل است و تمام ریسک‌های بالقوه باید شناسایی شوند.
ممکن است هنگامی که دیگران بر بحث حاکم می‌شوند، پویایی گروه خاصی که افرادی با نظرات ارزشمند در آن قرار دارند مسکوت بماند. این موضوع می‌تواند با طوفان‌ذهنی کامپیوتری، استفاده از چت فروم‌ها یا تکنیک گروه اسمی، حل شود. طوفان‌ذهنی کامپیوتری می‌تواند بدون‌نام هم برگزار شود، بنابراین از مسائل شخصی و سیاسی که می‌توانند موجب جلوگیری از جریان آزاد عقاید شوند، اجتناب می‌شود. در تکنیک گروه اسمی نظرات بدون‌نام به مدیر منتقل می‌شود و سپس گروه درباره آن بحث می‌کند.
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.
