استراتژی های رقابت

استراتژی های رقابت

 سلیم خلیلی مشاور مدیریت و مدرس در حوزه های بازاریابی و فروش، مذاکره، زبان بدن، منابع انسانی، عارضه یابی سازمان، مدیریت استراتژیک، مدیریت برند و … این مطلب را برای شما انتخاب کرده است 

 

نویسنده:     مایكل پورتر     مترجم:     احسان ریاحی

در محیط پویا و رقابتی كنونی، اهمیت به‌كارگیری استراتژی مناسب در برابر رقبا بر هیچ مدیر دانایی پوشیده نیست. پیروی از استراتژی درست رقابت در چنین بازاری منجر به تثبیت موقعیت سازمان در صنعت متبوع می‌گردد.

موقعیت سازمان نسبت به دیگر بازیگران یك صنعت، تعیین‌كننده سود وی بوده و سازمانی كه بتواند خود را در موقعیتی مناسب نسبت به رقبای خود قرار دهد، سودی بالاتر از میانگین آن صنعت را كسب خواهد نمود. علاوه بر این، چنین سازمانی حتی با وجود ساختار نامناسب صنعتی كه در آن فعال است طعم شیرین بازگشت سریع سرمایه را خواهد چشید. پایه اساسی ماندگاری چنین موقعیتی میان رقبا حفظ مزیت رقابتی بنگاه در صنعت مربوطه است. بسته به ساختار هر صنعت، مزیت‌های رقابتی بنگاه‌ها در مواجهه با یكدیگر ابعاد بسیار وسیعی به خود می‌گیرد. همچنین بسته به اینكه محدوده فعالیت سازمان كل بازار را تحت پوشش خود قرار می‌دهد یا برای بخش یا بخش‌هایی از بازار فعالیت می‌كند نیز استراتژی‌های متفاوتی میان بنگاه‌ها دیده می‌شود. در میان ابعاد بیشمار مزیت‌های رقابتی می‌توان دو بعد پایه‌ای را به عنوان فصل مشترك این رویكردها شناسایی نمود. ماحصل تركیب این دو بعد پایه‌ای با محدوده فعالیت هر سازمانی در صنعت مربوطه سه استراتژی عمومی را پیش روی مدیران قرار می‌دهد كه عبارتند از:

– عرضه ارزان‌ترین محصول به بازار یا همان رهبری در قیمت (cost-leadership)

– عرضه محصول متفاوت به بازار یا استراتژی تمایز (differentiation)

– تمركز روی بخشی از بازار با رویكرد قیمت یا تمایز (focus)

هدف دو استراتژی رهبری قیمت و تمایز، تصاحب كل بازار و هدف استراتژی تمركز، بخش یا بخش‌های كوچكی از بازار است.

استراتژی رهبری قیمت‌ها

از بین سه استراتژی مطرح شده، رهبری قیمت در بازار آشناترین استراتژی است. هدف این استراتژی رسیدن به موقعیت ارزان‌ترین تولید‌كننده محصول یا خدمات در بازار است. اتخاذ چنین استراتژی هنگامی كه بنگاه به مواد اولیه یا تكنولوژی تولید پیشرو دسترسی مناسب یا بازده صعودی به مقیاس دارد، بسیار مثمرثمر است. بنگاهی كه با این استراتژی در صنعت فعالیت می‌نماید تمامی بازار را تحت پوشش خود قرار می‌دهد و حتی در صنایع مرتبط نیز وارد می‌شود. این بنگاه نه تنها از تمامی ظرفیت‌های موجود برای تولید ارزان‌ترین محصول استفاده می‌كند، بلكه دائما در حال بهبود عملكرد و افزایش بازدهی خود است و روش‌های نوینی را برای تولید و ارائه ارزان‌تر محصول ابداع می‌كند. چنین بنگاه‌هایی محصولی استاندارد با كیفیت و بدون ویژگی‌هایی خاص را به بازار عرضه می‌نمایند. در این حالت بنگاه می‌تواند قیمت خود را به بازار دیكته كند و از این طریق عرصه را بر رقبای خود تنگ نماید، به طوری كه توجیه اقتصادی تولید برای بنگاه‌های رقیب از بین برود. دریافت سود كمتر در كنار فروش بیشتر چنین شركت‌هایی را به رهبری بازار رهنمون می‌شود.

استراتژی تمایز

در این رویكرد بنگاه سعی می‌كند تا موقعیتی متمایز را نسبت به دیگر رقبای خود در صنعت به دست آورد. برای رسیدن به چنین موقعیتی، بنگاه به یك یا چند ویژگی كه از نظر خریداران مهم تلقی می‌شود پاسخ داده و از این طریق قیمتی بالاتر را به بازار ارائه می‌دهد. منشا این تمایز ممكن است در خود محصول، شیوه تحویل آن، روش‌های بازاریابی، خدمات پس از فروش و غیره باشد. حیاتی‌ترین تصمیم بنگاه در این استراتژی، انتخاب درست ویژگی‌ای است كه در نظر اغلب خریداران ارزش پرداخت هزینه بالاتر را توجیه نماید.

استراتژی تمركز

تمركز، سومین استراتژی عمومی می‌باشد. دو استراتژی قبلی نگاهی به كل بازار دارند، در حالی كه این استراتژی به بخش یا بخش‌هایی از بازار توجه دارد. بنگاه با رویكرد متمركز بخشی از بازار را انتخاب می‌كند و تمام تلاش خود را بر روی خدمت به بخش هدف متمركز می‌كند و ممكن است حتی روش‌هایی متفاوت از روش‌های معمول صنعت را در پیش بگیرد. همان طور كه پیشتر اشاره شد استراتژی تمركز به دو حالت قابل دستیابی است: تمركز روی قیمت و تمركز بر روی تمایز. در وضعیت اول هدف بنگاه سرویس دادن به بخشی از بازار است كه نسبت به قیمت حساسیت بالایی دارند و در حالت دوم مشتریان با نیازهای خاصی قرار دارند كه پاسخی برای نیازهای خود از طرف تولیدكنندگان دیگر دریافت نكرده‌اند. مهمترین متغیر در این استراتژی انتخاب صحیح بخش‌هایی از بازار است كه تفاوت معناداری با كل بازار داشته باشند، علاوه بر این بخش انتخاب شده بایستی جذابیت كافی برای ارائه محصول را داشته باشد و از نظر اقتصادی سودآور باشد.

بنگاه بی‌استراتژی

سازمانی كه به دنبال هیچ‌كدام از استراتژی‌های مطرح شده نباشد، در واقع مزیت رقابتی ماندگاری نداشته و دیر یا زود از عرصه رقابت حذف خواهد شد. سودآوری چنین سازمان‌هایی در دو حالت ممكن است: اول اینكه ساختار صنعت مطبوع باشد و موانع ورود برای بنگاه‌های جدید زیاد باشد و دوم اینكه تمامی رقبای بنگاه وضعیت مشابهی داشته باشند. چنین وضعیتی نشان‌دهنده عدم تمایل بنگاه برای اتخاذ روشی برای مواجهه با رقبا است. همچنین امكان افتادن بنگاه‌ها با استراتژی متمركز موفق در این ورطه به هنگام تغییر استراتژی نیز وجود دارد.

تحلیل ساختاری صنعت

پیش‌تر، تثبیت موقعیت یك بنگاه در صنعتی كه در آن فعال است مورد بررسی قرار گرفت و استراتژی‌های عمومی برای رقابت شرح داده شد. سودآوری بالای یك سازمان علاوه بر داشتن استراتژی مناسب به ساختار صنعتی كه در آن فعال است نیز بستگی دارد. بسته به اینكه بنگاه در كدام عرصه مشغول فعالیت است و چه محصول یا خدمتی ارائه می‌دهد، عوامل متعددی بر جذابیت آن موثر هستند. تجزیه این عوامل پنج مورد پایه‌ای را آشكار می‌نماید كه در صنایع مختلف مشترك هستند. این پنج نیرو عبارتند از:

– ورود بنگاه رقیب جدید به صنعت

– تهدید جانشینی محصول توسط رقبا

– قدرت چانه زنی خریداران

‌- قدرت چانه زنی تامین‌كنندگان

– سطح رقابت بین رقبا

البته اهمیت و وزن این پنج عامل در صنایع مختلف متفاوت است و هر صنعتی قواعد بازی خاص خود را دارد، ولی برآیند ارزش‌دهی به این جنبه‌ها جذابیت كلی صنعت را تعیین می‌نماید. این عوامل روی قیمت، هزینه‌ها و میزان سرمایه‌گذاری تاثیر دارند و وقتی این ابعاد مطبوعیت كافی را برای بنگاه داشته باشند بازگشت سرمایه سریع‌تر و سودآوری بالاتر خواهد بود. بنابراین این پنج عامل بر روی قیمت نهایی محصول تاثیر دارند و پر واضح است در شرایطی كه سطح این پنج عامل پایین باشد بنگاه سود بالایی را كسب می‌كند. وجود موانع بر سر راه بنگاه‌های جدید برای ورود به صنعت وضعیت ممتازی را به بنگاه فعال می‌دهد تا در غیاب رقبا در عرصه قیمت خود را به بازار دیكته كند و از مزیت انحصاری خود برای رسیدن به سود بالاتر استفاده كنند. قدرت خرید مصرف‌كنندگان بر روی قیمت محصولی كه بنگاه ارائه می‌دهد موثر است، همچنین این قدرت روی اثر جانشینی محصول توسط مصرف‌كنندگان نیز موثر است. به علت وجود نیازهای بیشتر، پاسخ‌گویی به نیازهای خریداران قدرتمند، سرمایه‌گذاری اولیه بیشتری لازم دارد. این خریداران قدرت چانه زنی بیشتری دارند كه این امر خود می‌تواند حاشیه سود را برای بنگاه كاهش دهد. قدرت چانه زنی تامین‌كنندگان نیز بر روی قیمت مواد اولیه تاثیر می‌گذارد كه در نهایت بر روی قیمت نهایی و حاشیه سود بنگاه موثر است. قدرت و شدت رقابت بنگاه‌ها نیز آخرین عامل در تحلیل ساختاری صنعت است. رقابت تنگ‌تر در این زمینه، هزینه‌های بیشتر تبلیغات و بازاریابی و فروش را به بنگاه‌های رقیب تحمیل می‌كند. البته این عوامل به تدریج و در طول زمان تغییر می‌كنند و هر چه صنعت به بلوغ و تكامل خود نزدیك‌تر می‌شود، این میزان عوامل نیز افزایش می‌یابد. بنابراین نه محصول و نه تكنولوژی به كار رفته در آن و … دلیل سودآور بودن یك بنگاه نیستند، بلكه این ساختار صنعت است كه تعیین‌كننده است.

تعامل بنگاه و صنعت

همان طور كه یك بنگاه از محیط و صنعت مربوطه تاثیر می‌پذیرد، به دلیل پویایی محیط و صنعت می‌تواند در طول زمان روی آن صنعت موثر نیز باشد. بسیاری از بنگاه‌های پیشرو در صنعت این امكان و ارتباط را فراموش می‌كنند و استراتژی‌هایی را دنبال می‌كنند كه مانند شمشیری دولبه در كوتاه مدت، سودآوری بنگاه را افزایش می‌دهد، ولی در طولانی مدت ساختار صنعت را به ضرر خودشان تغییر می‌دهند. برای مثال معرفی یك محصول جدید هرچند كه در كوتاه مدت می‌تواند سود زیادی را نصیب بنگاه كند، ولی در عین حال ممكن است موانع ورود بنگاه‌های رقیب به صنعت را از سر راهشان بردارد، تاریخچه صنایع مختلف گواه خوبی بر این مدعا است. بنگاه‌های پیشرو به دلیل داشتن سهم بازار بیشتر بایستی استراتژی‌های رقابتی خود را با تامل و حساسیت بالاتری انتخاب كنند. تلاش برای از میدان به در كردن رقبا به هر قیمتی، منجر به كوچك‌تر شدن صنعت شده و سهم بنگاه پیشرو نیز به تبع آن كمتر خواهد شد. بنابراین سلامت صنعت و فضای رقابت بایستی دغدغه اصلی بنگاه‌های پیشرو باشد.

رهبری قیمت متمایز-تمایز ارزان

همان طور كه اشاره شد سودآوری كه یكی از اصلی‌ترین اهداف هر بنگاهی است تا حد زیادی به ساختار صنعت و استراتژی رقابت آن بنگاه برمی‌گردد. البته استراتژی‌های مطرح شده كاملا مجزا از هم نمی‌باشند. برای مثال بنگاهی كه از استراتژی رهبری در قیمت بازار پیروی می‌كند، احتیاج به مقدار كمینه‌ای از تمایز هم دارد. بدون وجود هیچ تمایزی بین این بنگاه و رقبای دیگر آن انتظار استفاده خریداران از محصول چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. همین طور بنگاه با استراتژی تمایز نمی‌تواند بدون توجه به میانگین قیمت صنعت، هزینه بالایی را به خریداران خود اعمال كند، چون همیشه احتمال جایگزینی محصول با كالای جانشین آن وجود دارد. بنگاه‌های تمركزگرا نیز همیشه تهدیدی برای رهبران بازار و بنگاه‌های متمایز می‌باشند كه ممكن است نیازهای مشتریان این بنگاه‌ها را بهتر و سریع‌تر پاسخ داده و سهم بازار آنان را به چنگ آورند.

سودآوری در طول زمان

تا اینجا استراتژی عمومی بنگاه و ساختار صنعت مورد بررسی قرار گرفت، ولی برای حفظ سود آوری باید مزیت رقابتی بنگاه در طول زمان حفظ شود. هر بنگاه بسته به اینكه چه استراتژی ای را در پیش گرفته است با تهدیدهایی دست به گریبان است. برای مثال، بنگاه رهبر در قیمت بازار با تغییر تكنولوژی یا تغییر قیمت مواد خام، بنگاه با استراتژی تمایز با تغییر ذائقه و اولویت‌های مشتریان و بنگاه تمركز‌گرا با تغییر در بخش هدف بازار دچار بحران و مشكلاتی خواهند شد. تمامی این سازمان‌ها از طرف بنگاه‌های رقیب فعال در صنعت نیز در معرض تقلید و كپی‌برداری قرار دارند.‌ بسیاری از این تهدید‌ها را می‌توان با قرار دادن موانعی بر سر راه تقلید شركت‌های رقیب از استراتژی بنگاه از بین برد. یكی از اصلی‌ترین این گونه از رویكردها تغییر اهداف بنگاه در طول زمان از طریق سرمایه‌گذاری‌های جدید در حوزه‌های مختلف و مرتبط با مزیت رقابتی سازمان می‌باشد.

منبع: Harvard Business Review

مشاور مدیریت، بازاریابی و فروش، بازاریابی، فروش، مشاوره مدیریت، تبلیغات، منابع انسانی، مدیریت استراتژیک، بازاریاب، ویزیتور، آموزش، خدمات، برنامه ریزی، کیفیت، مدیریت کیفیت، مدیریت منابع انسانی، مدیریت فناوری اطلاعات، مدیریت منابع، مدیریت مالی، مدیریت پروژه، مدیریت بازار، مدیریت تحقیقات، بازار، مدیریت تحقیق و توسعه، مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت شکایت مشتری، مدیریت سنمجش رضایت مشتری، مدیریت پایگاه داده، مدیریت استراتژیک، مدیریت فروش، مدیریت پیش بینی فروش، مدیریت برنامه بازار، مدیریت برنامه فروش، مدیریت تبلیغات، مدیریت برند، مدیریت موفقیت، مدیریت راه موفقیت، مدیریت پول، مدیریت زبان بدن، مدیریت کسب و کار، مدیریت نرم افزار، مدیریت ایرانی، مدیریت بازاری، مدیریت توریسم، مدیریت گردشگری، مدیریت آژانس، مدیریت دمینگ، مدیریت پورتر، مدیریت، مشاوره، مدیر، مدیریت مصاحبه، مدیریت استخدام، مدیریت زمان، مدیریت کارخانه، مدیریت حملات، مدیریت بحران، مدیریت سامانه، مدیریت زنجیره تامین، مدیریت مشتری، مدیریت رفتار مشتری، مدیریت روانشناسی مشتری، مدیریت روانشاسی، مدیریت اخلاق، مدیر، مدیریت خرید، مدیریت پشتیبانی، مدیریت مذاکره، مدیریت زمان در مذاکره، مدیریت مذاکره موثر، مدیریت مذاکرات، مدیریت مذاکرات موفق مذاکره، دوره آموزش مدیریت موفقیت در کسب و کار، امکان سنجی، مدیریت عملکرد، مدیریت خرده فروشی، مدیریت شرکت مدیریت کلان، مدیریت اقتصاد، زنجیره ارزش پورتر، چرخه دمینگ، زنجیره ارزش، تحلیل swot ، هنری فایول، زنجیره ارزش، مایکل پورتر، آمیخته بازاریابی، 4p مدل ، زنجیره ارزش پورتر، 14 اصل فایول، آمیخته بازاریابی، کتابخانه زیرساخت فناوری اطلاعات، مصاحبه شغلی، اصول 14 گانه هنری فایول، خدمات پس از فروش در بازاریابی، دوره آموزشی microsoft crm ، ماتریس swot، تسهیلات بانکی، مدیریت صادرات، وام بانکی ، Management consulting , marketing and sales, marketing, sales , management consulting , advertising, human resources , strategic management , marketing, visitor , education, planning, quality , quality management, human resource management , information technology management , resource management , management financial , project management, market research, management , marketing , management, research and development, customer relationship management , customer complaint management , customer satisfaction Snmjsh management , database management, strategic management , sales management , sales forecasting management , program management market program management, sales management, advertising, brand management , management success, management success , management, money management, body language, business management , software management , Iranian management , market management, tourism management , tourism management , agency management , management Deming , Porter’s management , management consulting, management , interview management , recruitment management , time management, plant management , management attacks, crisis management, system management , supply chain management , customer management , behavior management , customer management, customer psychology , management, psychology , ethics management , Manager, purchasing Manager , support management , negotiation management , time management , negotiating , negotiation, effective management , negotiation management , negotiation management , successful negotiation, success in business management training , feasibility , performance management, retail management , company management macroeconomic management , economic management, Porter’s value chain , Deming cycle , value chain analysis, swot, Henry Fayvl value chain , Porter , marketing mix , 4p model, Porter’s value chain , Article 14 Fayvl , marketing mix , the IT infrastructure Library information, job interview , Henry Fayvl of 14 persons , after sales services, marketing , training microsoft crm, matrix swot, credit, export management , mortgage banking، مشاور مدیریت، بازاریابی و فروش، بازاریابی، فروش، مشاوره مدیریت، تبلیغات، منابع انسانی، مدیریت استراتژیک، بازاریاب، ویزیتور، آموزش، خدمات، برنامه ریزی، کیفیت، مدیریت کیفیت، مدیریت منابع انسانی، مدیریت فناوری اطلاعات، مدیریت منابع، مدیریت مالی، مدیریت پروژه، مدیریت بازار، مدیریت تحقیقات، بازار، مدیریت تحقیق و توسعه، مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت شکایت مشتری، مدیریت سنمجش رضایت مشتری، مدیریت پایگاه داده، مدیریت استراتژیک، مدیریت فروش، مدیریت پیش بینی فروش، مدیریت برنامه بازار، مدیریت برنامه فروش، مدیریت تبلیغات، مدیریت برند، مدیریت موفقیت، مدیریت راه موفقیت، مدیریت پول، مدیریت زبان بدن، مدیریت کسب و کار، مدیریت نرم افزار، مدیریت ایرانی، مدیریت بازاری، مدیریت توریسم، مدیریت گردشگری، مدیریت آژانس، مدیریت دمینگ، مدیریت پورتر، مدیریت، مشاوره، مدیر، مدیریت مصاحبه، مدیریت استخدام، مدیریت زمان، مدیریت کارخانه، مدیریت حملات، مدیریت بحران، مدیریت سامانه، مدیریت زنجیره تامین، مدیریت مشتری، مدیریت رفتار مشتری، مدیریت روانشناسی مشتری، مدیریت روانشاسی، مدیریت اخلاق، مدیر، مدیریت خرید، مدیریت پشتیبانی، مدیریت مذاکره، مدیریت زمان در مذاکره، مدیریت مذاکره موثر، مدیریت مذاکرات، مدیریت مذاکرات موفق مذاکره، دوره آموزش مدیریت موفقیت در کسب و کار، امکان سنجی، مدیریت عملکرد، مدیریت خرده فروشی، مدیریت شرکت مدیریت کلان، مدیریت اقتصاد، زنجیره ارزش پورتر، چرخه دمینگ، زنجیره ارزش، تحلیل swot ، هنری فایول، زنجیره ارزش، مایکل پورتر، آمیخته بازاریابی، 4p مدل ، زنجیره ارزش پورتر، 14 اصل فایول، آمیخته بازاریابی، کتابخانه زیرساخت فناوری اطلاعات، مصاحبه شغلی، اصول 14 گانه هنری فایول، خدمات پس از فروش در بازاریابی، دوره آموزشی microsoft crm ، ماتریس swot، تسهیلات بانکی، مدیریت صادرات، وام بانکی ، Management consulting , marketing and sales, marketing, sales , management consulting , advertising, human resources , strategic management , marketing, visitor , education, planning, quality , quality management, human resource management , information technology management , resource management , management financial , project management, market research, management , marketing , management, research and development, customer relationship management , customer complaint management , customer satisfaction Snmjsh management , database management, strategic management , sales management , sales forecasting management , program management market program management, sales management, advertising, brand management , management success, management success , management, money management, body language, business management , software management , Iranian management , market management, tourism management , tourism management , agency management , management Deming , Porter’s management , management consulting, management , interview management , recruitment management , time management, plant management , management attacks, crisis management, system management , supply chain management , customer management , behavior management , customer management, customer psychology , management, psychology , ethics management , Manager, purchasing Manager , support management , negotiation management , time management , negotiating , negotiation, effective management , negotiation management , negotiation management , successful negotiation, success in business management training , feasibility , performance management, retail management , company management macroeconomic management , economic management, Porter’s value chain , Deming cycle , value chain analysis, swot, Henry Fayvl value chain , Porter , marketing mix , 4p model, Porter’s value chain , Article 14 Fayvl , marketing mix , the IT infrastructure Library information, job interview , Henry Fayvl of 14 persons , after sales services, marketing , training microsoft crm, matrix swot, credit, export management , mortgage banking، مشاور مدیریت، بازاریابی و فروش، بازاریابی، فروش، مشاوره مدیریت، تبلیغات، منابع انسانی، مدیریت استراتژیک، بازاریاب، ویزیتور، آموزش، خدمات، برنامه ریزی، کیفیت، مدیریت کیفیت، مدیریت منابع انسانی، مدیریت فناوری اطلاعات، مدیریت منابع، مدیریت مالی، مدیریت پروژه، مدیریت بازار، مدیریت تحقیقات، بازار، مدیریت تحقیق و توسعه، مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت شکایت مشتری، مدیریت سنمجش رضایت مشتری، مدیریت پایگاه داده، مدیریت استراتژیک، مدیریت فروش، مدیریت پیش بینی فروش، مدیریت برنامه بازار، مدیریت برنامه فروش، مدیریت تبلیغات، مدیریت برند، مدیریت موفقیت، مدیریت راه موفقیت، مدیریت پول، مدیریت زبان بدن، مدیریت کسب و کار، مدیریت نرم افزار، مدیریت ایرانی، مدیریت بازاری، مدیریت توریسم، مدیریت گردشگری، مدیریت آژانس، مدیریت دمینگ، مدیریت پورتر، مدیریت، مشاوره، مدیر، مدیریت مصاحبه، مدیریت استخدام، مدیریت زمان، مدیریت کارخانه، مدیریت حملات، مدیریت بحران، مدیریت سامانه، مدیریت زنجیره تامین، مدیریت مشتری، مدیریت رفتار مشتری، مدیریت روانشناسی مشتری، مدیریت روانشاسی، مدیریت اخلاق، مدیر، مدیریت خرید، مدیریت پشتیبانی، مدیریت مذاکره، مدیریت زمان در مذاکره، مدیریت مذاکره موثر، مدیریت مذاکرات، مدیریت مذاکرات موفق مذاکره، دوره آموزش مدیریت موفقیت در کسب و کار، امکان سنجی، مدیریت عملکرد، مدیریت خرده فروشی، مدیریت شرکت مدیریت کلان، مدیریت اقتصاد، زنجیره ارزش پورتر، چرخه دمینگ، زنجیره ارزش، تحلیل swot ، هنری فایول، زنجیره ارزش، مایکل پورتر، آمیخته بازاریابی، 4p مدل ، زنجیره ارزش پورتر، 14 اصل فایول، آمیخته بازاریابی، کتابخانه زیرساخت فناوری اطلاعات، مصاحبه شغلی، اصول 14 گانه هنری فایول، خدمات پس از فروش در بازاریابی، دوره آموزشی microsoft crm ، ماتریس swot، تسهیلات بانکی، مدیریت صادرات، وام بانکی